De Haarlemmermeerroute werd uitgegeven door de Stelling van Amsterdam. Hieronder volgt een beschrijving.
De Haarlemmermeerpolder is een polder van rechte lijnen. Dwars door deze rechtlijnigheid breekt de Geniedijk. Al deze lijnen zijn bepaald vanuit militaire overwegingen. Om de verdediging van Amsterdam te kunnen waarborgen werden tussen 1843 en 1854 de forten bij Heemstede en aan de Liede. Deze werden toegevoegd aan de oude Stelling van Amsterdam. De Geniedijk maakte deel uit van de nieuwe Stelling van Amsterdam en vormde de verdedigingslijn tussen de Kunstfort bij Vijfhuizen en Fort bij Aalsmeer. Deze forten bepaalden het tracé van de Geniedijk. In de knik kwam het Fort bij Hoofddorp te liggen.
De Geniedijk
De Geniedijk loopt dwars door de Haarlemmermeerpolder en verbindt het Kunstfort bij Vijfhuizen, Fort bij Hoofddorp en Fort bij Aalsmeer. Aan de frontzijde (zuid) ligt het brede Voorkanaal met het vroegere jaagpad (het pad waar de paarden van de trekschuiten liepen).
Dit kanaal was de verbinding tussen de poldervaarten en via de dubbele schutsluis bij het Fort bij Aalsmeer met de Ringvaart. Aan de keelzijde (noord) ligt het Achterkanaal, dat diende voor het vervoer van materieel. Vandaar ook de hoge bruggen. Daar lag ook de verbindingsweg. In de Geniedijk liggen de bij de forten behorende nevenbatterijen Daarnaast zijn er ook drie zelfstandige batterijen; de batterijen Aan de IJweg, Aan de Sloterweg (nu de Rijnlanderweg) en Aan de Aalsmeerderweg.
Dit kanaal was de verbinding tussen de poldervaarten en via de dubbele schutsluis bij het Fort bij Aalsmeer met de Ringvaart. Aan de keelzijde (noord) ligt het Achterkanaal, dat diende voor het vervoer van materieel. Vandaar ook de hoge bruggen. Daar lag ook de verbindingsweg. In de Geniedijk liggen de bij de forten behorende nevenbatterijen Daarnaast zijn er ook drie zelfstandige batterijen; de batterijen Aan de IJweg, Aan de Sloterweg (nu de Rijnlanderweg) en Aan de Aalsmeerderweg.
- Batterij aan de Sloterweg De batterij lijkt op een verkleind fort. Een dergelijk bouwwerk stond ook aan de IJweg. Het was een klein steunpunt om flankerend vuur te geven ter verdediging van het Voorkanaal en als onderkomen voor de artilleriebezetting.
- Loodsen De gebouwtjes dienden voor de opslag van vliegtuigmunitie en zijn na WO II gebouwd.
- Kazematten Aan weerskanten van de A4 zijn in 1934 en 1937 kazematten gebouwd.
- Damsluizen In de IJ-tocht, de Hoofdtocht en de Slotertocht zijn bomvrije damsluizen geplaatst. Deze hadden een aarden dekking en dienden ter afsluiting van de Geniedijk bij het onderwaterzetten van de zuidelijk deel van de polder.
- Stenen muurtjes Deze dienden voor het opleggen van de schotbalken.
- Batterij aan de Aalsmeerderweg Is niet meer dan een aarden omwalling.
- Nevenbatterijen Op een kleine afstand van de forten zijn in de wal betonwerken geplaatst voor afstandsgeschut.
- Batterij aan de IJweg Grotendeels gesloopt en nu een heuvel met een kunstwerk. Tevens een leuk uitzichtpunt over de dijk.
- De Cruquius Voormalig stoomgemaal ‘De Cruquius’ uit 1849 is een industrieel monument. Samen met de stoomgemalen ‘Leeghwater’ en ‘Lijnden’ pompte de Cruquius van 1849 tot 1852 het Haarlemmermeer leeg en hield het daarna de Haarlemmermeerpolder droog. In 1912 werd de Cruquius reservegemaal, om tenslotte op 10 juni 1933 met een ceremoniële laatste pompslag buiten bedrijf te worden gesteld. Daarna stond de tijd voor de Cruquius stil. Op het nippertje ontsnapte dit unieke stoomgemaal aan de sloop, toen in 1934 Stichting De Cruquius werd opgericht die het onder zijn hoede nam en er een museum van maakte. (www.museumdecruquius.nl)
- Voorstelling bij Heemstede Zie Voorstelling bij Vijfhuizen. De Voorstelling ligt op het terrein van het voormalige. Fort bij Heemstede, zuidelijk van het gemaal De Cruiquius en is geheel overwoekerd.
- Voorstelling bij Vijfhuizen Op enige afstand zuidelijk van het Fort bij Vijfhuizen zijn op de droogblijvende strook langs de dijk twee Voorstellingen ingericht ter ondersteuning en als opnamestelling van het leger, indien het zich moet terugtrekken op de Stelling van Amsterdam. De Voorstelling van Vijfhuizen ligt 1200 m ten zuiden van het fort. De terreinen waren voorzien van eenvoudige onderkomens en verdedigbaar met lichte wapens. Thans is er een golfbaan. Een enkel onderdeel is nog tussen de begroeiing te zien.
- De Hommel Een poldermolen uit 1879.
- De Vijfhuizermolen Een poldermolen uit 1874.
- Spoorbrug De vroegere spoorlijn van Leiden naar Uithoorn doorsneed de Geniedijk.
- Korenmolen de Eersteling De molen is in 1857 gebouwd en in 1977 naar deze plek verplaatst. De molen is in werking en te bezoeken www.eersteling.com
- Aarden batterijen In de Geniedijk zijn op een aantal plaatsen aarden batterijen aangebracht, nog herkenbaar aan de naar achteren gerichte wallen (traversen).
Fort bij Aalsmeer
Het fort is gelegen aan de Ringvaart en beschermt de dubbele sluis, die het Voorkanaal verbindt met de Ringvaart. In de huidige situatie is de weg langs de Ringvaart doorgetrokken en zijn de sluizen in slechte staat. Het fort heeft, evenals bij het Fort bij Vijfhuizen, een dubbele voorgracht. De hefkoepelgebouwen zijn nog in goede staat. Het geschut is wel verwijderd. In het fort is een klein, maar indrukwekkend, luchtoorlog- en verzetmuseum gevestigd www.crash40-45.nl. Naast de oude genieloods staan twee grote loodsen. Deze dateren uit 1957.
Fort bij Vijfhuizen
Het Fort bij Vijfhuizen (nu het Kunstfort bij Vijfhuizen) diende ter afsluiting van de Ringvaart, ter verdediging van het droogblijvende deel aan de binnenzijde van de Ringdijk en ter bescherming van de damsluis in de Ringvaart even ten noorden van het dorp. Aangezien de randen van de droogmakerij bij onderwaterzetting droog zouden blijven is een dubbele fortgracht aangelegd.
In het oorspronkelijke ontwerp zouden de geschutkoepels aan de einden van het hoofdgebouw komen. Om de trillingen op te kunnen vangen werden deze gebouwtjes los geplaatst. Dat is nog te herkennen aan de grote openingen aan weerskanten van het hoofdgebouw. Bij de uitvoering werd dit geschut echter in de frontwal opgesteld.
In deze wal werden in 1917 twee betonnen mitrailleuropstellingen geplaatst. Aan de keelzijde staat een ijzeren genieloods. Deze dateert uit 1896 en is onlangs geheel gerestaureerd. Oostelijk van het fort loopt de Geniedijk richting Fort bij Hoofddorp.
Daar liggen ook de nevenbatterij en een aardwerk. Nog te zien zijn de traversen, dwars op de Geniedijk. Deze dienden om schadewerking te beperken bij een voltreffer.
Aan de keelzijde bij de Ringvaart is een hevel te zien. Deze diende om het waterpeil in de fortgracht te regelen.
In het fort zijn nu een restaurant, een expositieruimte voor hedendaagse kunst en kunstenaarsateliers gevestigd.
In het oorspronkelijke ontwerp zouden de geschutkoepels aan de einden van het hoofdgebouw komen. Om de trillingen op te kunnen vangen werden deze gebouwtjes los geplaatst. Dat is nog te herkennen aan de grote openingen aan weerskanten van het hoofdgebouw. Bij de uitvoering werd dit geschut echter in de frontwal opgesteld.
In deze wal werden in 1917 twee betonnen mitrailleuropstellingen geplaatst. Aan de keelzijde staat een ijzeren genieloods. Deze dateert uit 1896 en is onlangs geheel gerestaureerd. Oostelijk van het fort loopt de Geniedijk richting Fort bij Hoofddorp.
Daar liggen ook de nevenbatterij en een aardwerk. Nog te zien zijn de traversen, dwars op de Geniedijk. Deze dienden om schadewerking te beperken bij een voltreffer.
Aan de keelzijde bij de Ringvaart is een hevel te zien. Deze diende om het waterpeil in de fortgracht te regelen.
In het fort zijn nu een restaurant, een expositieruimte voor hedendaagse kunst en kunstenaarsateliers gevestigd.
Fort bij Hoofddorp
Het fort heeft twee verdiepingen. De beschikbaar gestelde ruimte was beperkt. Desondanks was er tekort aan logiesruimte en werden de Batterijen aan de IJweg en Sloterweg voorzien van logiesgebouwen. De fortgracht is diep komen te liggen en zou bij een stormaanval slecht te verdedigen zijn. Om dit probleem op te lossen is in de fortgracht een gepantserde caponnière aangebracht, die de fortgracht kon verdedigen. Vanuit het hoofdgebouw loopt een gang naar de caponnière. Aan de zuidzijde op de wal is recentelijk de korenmolen De Eersteling geplaatst. Vanuit militair oogpunt bezien een merkwaardige situatie. Naast het fort ligt een indrukwekkende damsluis. Thans is het fort in gebruik bij een sportschietvereniging.
